Taal & Cultuur

Talking in Languages 2.0 cc Markus Koljonen

In een TED-talk zegt Steven Pinker (taalkundige en psycholoog) ‘language is not so much a creator or shaper of human nature so much as a window onto human nature’, wat zich laat vrij laat vertalen naar ‘taal vormt niet de mens, maar geeft ons een kijk op de mens’. In een andere legt Lera Boroditsky (cognitiewetenschapper) uit dat taal onze gedachten vormt en verregaande implicaties kan hebben. Beide sluiten mooi aan bij deze introductie over linguïstische antropologie en de relatie tussen taal en cultuur.

Het begin

Linguïstische antropologie is een vakgebied binnen de antropologie dat zich bezig houdt met de studie hoe taal het sociale leven beïnvloedt. Deze tak binnen de antropologie is eind 19e eeuw ontstaan toen de antropologie zich steeds meer ontwikkelde als een holistische studierichting en onderzoekers zich bezig gingen houden met het documenteren van talen, die dreigden verloren te gaan. (Duranti 2011). De bekende antropoloog Franz Boas stond aan de wieg van de linguïstische antropologie. Tegenwoordig gaan het niet enkel meer om grammaticale beschrijvingen, maar ook om gebruik en in relatie tot socio-culturele contexten. 

Linguïstisch determinisme en sociolinguistiek

Er zijn twee belangrijke modellen, die gebruikt worden binnen de antropologie om taal en cultuur te bestuderen: linguistic determinism en sociolinguistics. De eerste gaat ervan uit dat taal onze gedachten beïnvloedt (zoals Boroditsky uitlegde) met als gevolg dat wij een andere taal nooit volledig kunnen begrijpen, omdat onze moedertaal zo diepgeworteld is in ons. Dit impliceert dat wij een andere cultuur dan de onze nooit volledig zullen kunnen begrijpen, omdat taal gedachteprocessen als categoriseren, onthouden en perceptie beïnvloedt en daardoor grenzen legt aan wat wij kunnen begrijpen. (Lumen 2015).

Het tweede model heeft een ander uitgangspunt en bekijkt taal vanuit de socio-culturele context en hoe mensen taal gebruiken in bijvoorbeeld verschillende sociale, economische en politieke situaties. (Lumen 2015). Hier past de quote van Pinker goed bij. Dit model focust zich voornamelijk op het beschrijven van taal in relatie tot de maatschappij, gedrag en cultuur. Onderzoekers, die vanuit deze lens naar taal kijken, zien taal vooral als iets dat iemands status, gedrag of cultuur reflecteert.

Betekenisgeving

Vaak genoeg denken we bij taal aan een systeem van tekens, die vervolgens een betekenis moeten uitdrukken. Onderzoekers zijn het er echter niet over eens wat ‘betekenis’ precies is en of de tekens betekenis in zich dragen of uitdragen. Waar de meeste onderzoekers het wel over eens zijn, is dat door middel van taal mensen de wereld op een bepaalde manier categoriseren en conceptualiseren. In hoeverre dat ons denken en doen leidt of beperkt, is een van de meestgestelde en nog onbeantwoorde vragen binnen de wetenschap. (Duranti 2011).

Pijn, taal en cultuur

Een mooi voorbeeld waarin de invloed van taal op iemand zijn categorieën of concepten te zien is, is in het verschil in omgaan met pijn en het beschrijven van pijn. Henk Driessen beschrijft in zijn boek ‘Pijn en Cultuur’ verschillende belevingen van pijn en wijdt ook een stuk aan verschillende uitingen van pijn wanneer een arts vraagt om de mate van pijn te beschrijven. (Driessen 2007). Uiteraard verschilt pijnbeleving per individu, maar er blijkt ook een culturele component in te zitten, die zichtbaar wordt wanneer het uitgedrukt wordt in taal. Cultuur, gedrag en status (op elk gebied) kunnen tot uiting gebracht worden in taal. Het herkennen ervan en het duiden ervan is waar de linguïstische antropologie zich mee bezig houdt.

Taal om cultuur te begrijpen

Wat ik hierboven heb beschreven, is heel kort en simpel uiteengezet wat linguïstische antropologie is en waar het zich mee bezig houdt. Belangrijker is dat ik hiermee heb proberen aan te geven waarom deze tak binnen de antropologie belangrijk is. 

Om een andere leefwereld en cultuur te begrijpen, moeten we de categorieën en concepten die men gebruikt om die wereld te vormen, begrijpen. Als we ons realiseren dat taal een belangrijke, als niet de belangrijkste factor, is in het vormen van deze categoriën en concepten, dan kunnen we daaruit afleiden hoe belangrijk het is om een taal te leren wanneer we de ander en zijn/haar leefwereld willen begrijpen. Dit is niet alleen van belang voor antropologen en andere wetenschappers, maar ook voor bijvoorbeeld onderwijzers, artsen, beleidsmakers en bestuurders, die in multi-etnische of multi-culturele samenlevingen werken.

Bibliography:

  • Driessen, Henk. 2007. Pijn en Cultuur. Wereldbibliotheek.

  • Duranti, Alessandro. 2011. “Linguistic Anthropology: Language as a Non-Neutral Medium.” In The Cambridge Handbook of Sociolinguistics, by Raj Mesthrie, 28-46. Cambridge University Press.

  • Lumen, Learning. 2015. Cultural Anthropology/Anth Perspective/Language. Juni 1. Accessed Maart 12, 2019. http://wikieducator.org/Cultural_Anthropology/Anth_Perspective/Language.

Afbeelding: credits voor Markus Koljonen op Flickr, CC BY-NC 2.0

Laura van Heun
Laura heeft een passie voor alles wat 'anders' is en deelt graag haar kennis en inzichten met anderen. Tijdens haar studie Culturele Antropologie en Ontwikkelingsstudies heeft ze onderzoek gedaan in Ghana en Suriname. Daarna heeft ze ruim 2.5 jaar in Suriname gewoond en gewerkt, in de toerisme sector en als allround (project) management consultant. Inmiddels is Laura terug in Nederland en werkt ze als veranderkundige in de publieke sector, ook in dit werk staat cultuur weer centraal. Daarnaast blijft ze schrijven over wat haar opvalt en bezig houdt. Bezoek haar blog op lauravanheun.wordpress.com.