Athirah is de moeder van de Indonesische president Jusuf Kalla. In de film zie je haar strijd met polygamie, sterke familiebanden en andere aspecten uit de Indonesische cultuur. Robin bekeek samen met een bioscoopzaal vol Indonesiërs de film en ervoer de emoties van het publiek en de acteurs.
Vorige week vond het Indonesia Film Festival (IFF) plaats in de Wolff Catharijne bioscoop in Utrecht. Op de laatste dag bezocht ik de film Athirah / Emma (moeder in het Indonesisch). Bij binnenkomst ben ik zichtbaar één van de weinigen zonder Indonesische achtergrond. Veel enthousiast Indonesisch geklets klinkt om me heen. Een taal die ik zou moeten kunnen begrijpen, als ik dat beter gestudeerd had tijdens mijn verblijf op Bali.
Riri Riza en Chris Nelwan
De film is geregisseerd door Indonesiër Riri Riza, die ook aanwezig is tijdens het IFF. Het verhaal is gebaseerd op een gelijknamig en waargebeurd boek van Alberthiene Endah en heeft zes awards gewonnen tijdens andere filmfestivals.
Christopher Nelwan, ook aanwezig tijdens de film, speelt de huidige vicepresident van Indonesië, Jusuf Kalla, toen hij jonger was. ‘I feel a bit weird when looking at my own movie,’ vertelt hij tijdens de Q&A na afloop van de film. Ook voelde hij een lichte druk om zo’n belangrijk persoon te spelen. Voor de première is de film aan president Kalla zelf getoond en hij was het eens met wat er in de film werd vertoond.
Athirah
Het verhaal speelt zich af in de jaren ’50 en ’60 in zuid Sulawesi en gaat over de moeder van Jusuf Kalla. Haar leven stort in wanneer haar man, Puang, waar ze zielsveel van houdt, een tweede vrouw trouwt. Thuis vertelt Puang dat hij voor werk naar Java moet. Het publiek ziet al aankomen wat er gaat gebeuren, want er klinkt luid protest. Later blijkt inderdaad dat hij naar Java trok om te trouwen. Als hij later thuiskomt weet Athirah waarom hij weg was en zet hem buiten. De zaal is het hier duidelijk mee eens en joelt. Later mag Puang enkel thuiskomen voor het diner. Met een culturele achtergrond van polygamie kan Athirah weinig beginnen tegen het tweede huwelijk. In haar eentje worstelt ze met pijn en vernedering.
Om haar verdriet een plek te geven, begint Athirah een handeltje in de verkoop van sarongs. Het maken van deze sarongs wordt mooi in beeld gebracht door middel van oude, traditionele houten weefgetouwen. De verkoop loopt erg goed en ze verdient veel geld waar ze gouden sieraden van koopt. Puang heeft een eigen bedrijf, dat instort tijdens de inflatie van het land. Ook Athirah krijgt minder kopers voor haar sarongs. Toch besluit ze om haar goud aan haar man te schenken, zodat hij zijn personeel kan betalen. Athirah bekijkt elk probleem van de positieve kant. Ze geeft haar man niet op en doet alles om hem terug te krijgen nadat hij is hertrouwd.
Indonesische cultuur
Naast familie gaat de film over polygamie. Riza neemt geen standpunt in of hij daar voor of tegen is, maar het gebruik gebeurde in de jaren ’50 en nu ook nog steeds: ‘Het is niet altijd makkelijk om met tradities en religies te leven. Ook relaties zijn complex, zeker daar. Polygamie is er normaal en het is interessant om dat nu te bepraten. Wanneer je nu als politicus aan polygamie zou doen, dan kan dat niet,’ legt hij uit.
Een ander belangrijk aspect uit de film eten. De eerste keer dat er eten op de eettafel verschijnt in de film verspreidt zich een goedkeurende ‘hmmm’ door de zaal. Het publiek krijgt spontaan zin in al het lekkere eten dat het gezin voorgeschoteld krijgt. Riza verklaart de rol van het eten: ‘Het eten in de film at ik als kind. Ook toen ik bij Athirah op bezoek ging voor onderzoek voor de film, kreeg ik dat te eten. Het doet mij denken aan mijn jeugd en aan Indonesië.’ Zo te merken in de zaal is hij niet de enige.
Terug naar de roots
‘Waarom wilde je dit verhaal laten zien?’ vraagt iemand uit het publiek. Riza: ‘Ik wilde terug naar mijn roots en terug naar wie ik ben. Het verhaal is geschreven vanuit een familieperspectief. Familie is erg belangrijk in Indonesië en wil je een cultuur leren kennen, begin dan bij de familie. Er zit ook reflectie in van mijzelf als zoon. De film staat dicht bij mijzelf.’
Na afloop van de film vindt iemand uit het publiek dat het einde te open is en er geen happy end is. Riza zegt dat het emotioneel gezien een eerlijk einde is. Athirah geeft alles op en bepaalt daarmee het lot voor haar man. ‘Ze doet wat zij gelooft wat goed is en dat is niet makkelijk. Als filmmaker heb je opties. Als ik allerlei dingen verander, dan geeft het een andere impact. Wanneer ik bijvoorbeeld een ander lied als slot had gekozen, dan hadden jullie nu een ander gevoel gehad.’ Hij vindt het zelf fijn als hij niet alles snapt van een film: ‘Je moet jezelf uitdagen en niet zonder nadenken de zaal verlaten. Bij Hollywood films valt er weinig over een film na te denken. Dat is hier wel zo.’
Riza vindt het initiatief van het IFF goed, want hij wil graag dat meer mensen Indonesische films kennen. ‘Ik wil dat meer filmmakers teruggaan naar hun thuisland en daar een film gaan maken. Veel Indonesische films spelen zich af in Jakarta of een andere stad. Dit is een mooi alternatief.’
