Morele vraagstukken in de interculturele context van een oorlog

De medemens proberen te begrijpen. Dé situatie waarin dit belangrijk lijkt te zijn, is een oorlog. Soldaten moeten, in de interculturele context van een oorlog, samenwerken met de lokale bevolking en strijdkrachten. Dit kan lastig zijn wanneer lokale gedragsregels en waarden verschillen met de eigen persoonlijke en professionele morele waarden.

Ethische kwesties

Er doen zich in een oorlog ethische kwesties voor, zoals een bepaalde omgang met de andere sekse, corruptie, het al dan niet mogen betreden van gebedshuizen, terwijl dit wel zou moeten voor een missie. Of het mogelijk in gevaar brengen van onschuldigen om verdachten te raken. De morele competenties van soldaten zijn hierin erg belangrijk; cultureel inlevingsvermogen, ruimdenkendheid, flexibiliteit en respect hebben, zijn grondeigenschappen. Vooral respect is heel belangrijk, aangezien hiermee een hoop kan worden bereikt en dit in vele culturen wordt beschouwd als deugd. Aan de andere kant moet ervoor gewaakt worden uit respect bepaalde culturele gebruiken te veel te romantiseren. Bovendien kan het betekenen dat soldaten hun eigen waarden uit respect aan de zijlijn plaatsen, wat gevolgen kan hebben voor hun emoties en dus voor hun handelen in het veld.

Taalgebruik in het leger

Het taalgebruik binnen defensie speelt een belangrijke rol in het al dan niet proberen te begrijpen van de ander. Dit is bijvoorbeeld te zien aan de namen die aan missies worden gegeven. De mentaliteit van het Nederlandse leger uit zich in missies als ‘smile and wave’; het opsporen van terroristen, een Amerikaanse missie, kreeg de naam ‘shock and awe’.

Culturele code

Het is voor militairen belangrijk de lokale culture code te begrijpen. Miscommunicatie komt snel om de hoek kijken en kan ernstige gevolgen met zich meebrengen. In Amerika zijn er een tijd lang sociale wetenschappers in dienst geweest om commandanten de culturele context te helpen begrijpen en geen vijanden te creëren met partijen waarmee oorspronkelijk werd samengewerkt. Er werd positief gereageerd op het werk van deze wetenschappers, want ze bewerkstelligden daadwerkelijk vertrouwen en begrip. Er is echter ook kritiek gekomen op deze werkwijze. Het meest voorname punt van kritiek kwam vanuit antropologen met de vraag of het moreel verdedigbaar is kennis van een bepaald volk te gebruiken om het te onderwerpen of er geweld tegen te gebruiken.

Morele ethiek

De morele ethiek van het leger is vastgelegd in het internationaal humanitair oorlogsrecht. Maar normen en waarden verschillen per cultuur en hier is ethisch lastig mee om te gaan. Hoe zou je bijvoorbeeld reageren als getuige van een moord in een land waar de regel ‘oog-om-oog’ wordt gehanteerd? Vele hedendaagse oorlogen gaan om religie en etniciteit, en dus identiteit. Hoe meer conflicten gaan over identiteit, hoe lastiger het is hierover te onderhandelen. Het nadeel van ethiek is dat alle betrokken partijen een eigen waarheid kennen en er nooit één juiste en eenduidige optie bestaat.

Bronnen

Regehr, E. 2011. Armed Conflict: Trends and Drivers. Vancouver: The Simons Foundation
Verweij, D., K. Hofhuis, and J. Soeters. 2007. Moral judgement within the armed forces. Journal of Military Ethics 6.1: 19-40.
Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2015/07/28/the-army-needs-anthropologists-iraq-afghanistan- human-terrain/ Accessed 10-08-2015
Bomert H.W. 2014. Collegeaantekeningen Actuele vraagstukken van oorlog en vrede: analyse van conflicten en perspectief op vrede. Radboud Universiteit Nijmegen, CICAM.

Afbeelding via Wikimedia, licentie CC BY-SA 4.0 DEED.

Inge van Rijswijk
Inge heeft van nature een interesse in de culturele mens. Voor haar bachelor Culturele Antropologie & Ontwikkelingssociologie studeerde ze een half jaar in Mexico en deed onderzoek in Ghana. De master Visual Anthropology heeft ze afgerond aan de universiteit van Manchester. Werken van haar hand zijn te vinden op www.ingevanrijswijk.com.