Toen ik vanmorgen de radio aanzette, was het eerste dat ik hoorde een reclame spotje van HIVOS. In dit spotje werden mensen opgeroepen zich aan te melden voor ‘expeditie Sumba’. Het gaat blijkbaar niet om zomaar een reis, nee, het is een expeditie. Dit woord suggereert onbekende werelden en nieuwe ontdekkingen. Het roept bij mij een beeld op van blanke mannen met tropenhelmen, met achter hen een rij dragers met bagage op hun hoofden.
Net als veel reisorganisaties speelt HIVOS hier in op de hang die er kennelijk bestaat bij de Westerse mens naar het onbekende en exotische. De reis moet natuurlijk wel comfortabel zijn, echte ontberingen zijn niet gewenst. Deze attitude van de reiziger kwam ook naar voren in de titel van een conferentie die ik enkele jaren geleden bijwoonde over toerisme naar Afrika , ‘kampvuren in het zwembad’. Deze titel verwijst naar de titel van een boek van Paul Julien ‘Kampvuren aan de evenaar’. Julien leidde in de eerste helft van de 20ste eeuw expedities naar Afrika, waar hij – volgens de lemma in Wikipedia “met een karavaan van inheemse dragers door het Afrikaanse oerwoud trok om onderzoek te doen”.
In de 20ste eeuw werd toerisme in de westerse wereld een massa verschijnsel. De toerist die het zich financieel kan veroorloven wil zich juist weer onttrekken aan de massa, en is op zoek naar een ‘unieke’ ervaring. Mensen die iets anders willen dan wat reisorganisaties aanbieden, melden zich aan voor zoiets als de Sumba-expeditie of gaan een paar maanden werken als vrijwilliger in een voor hen vreemde, exotische omgeving.
Dit riep bij mij de vraag op, waarom mensen eigenlijk – door de eeuwen heen – op reis gaan. Wie reisden er voor de opkomst van het massatoerisme en waarom ging men op reis? Zomaar wat gedachten die bij me opkomen zijn de troubadours en reizende gezellen in Middeleeuws Europa. Wat dreef hen? Nieuw publiek, inspiratie en nieuwe kennis en vooral ook nieuwsgierigheid. In de renaissance moest je als kunstenaar natuurlijk een reis naar Italië gemaakt hebben en in 17de eeuws Engeland was voor de elite een reis door ‘the continent’ helemaal je van het.
Ging men op reis uit nieuwsgierigheid en was handel een bijverschijnsel om het reizen te kunnen betalen. En, deden mensen uit andere culturen ook aan toerisme?
Arabieren exploreerden de kust van oost Afrika; De bevolking van Madagaskar is afkomstig uit Polynesië. Over reizen en trekken in prekoloniaal Afrika weten we niet heel veel. Afgaande op mythen en mondelinge overlevering, werd er wel gereisd en niet alleen met economische motieven. De cultuur held van de Lunda, Chibinda Ilunga, was wel heel ver van huis op jacht, toen hij zijn toekomstige vrouw Lueji ontmoette. In zijn boek The Convenant voert James Michener ‘Old Seeker’ ten tonele. Wat deze figuur precies zoekt, is in het boek minder belangrijk dan het gegeven dat hij rondtrekt. In Afrika bestonden handelsroutes van lange afstand die zowel van noord naar zuid, als van oost naar west liepen. Ten dele was dit een soort estafettehandel, maar veel mensen legden lange afstanden af naar deels onbekende streken om nieuwe markten te vinden.
Ook bij deze tochten zullen, naast economische motieven, nieuwsgierigheid en het verruimen van je horizon een grote rol hebben gespeeld.
Afbeelding: Tourist at Sphinx, Giza plateau, origineel van Roderick Dailey op Wikimedia onder Creative Commons licentie Attribution-Share Alike 3.0 Unported.
