Vorig jaar deed ik drie maanden onderzoek op Bali, het Hindoeïstische eiland van Indonesië. In het begin vond ik het alleen zijn in een ander land, zonder bekenden en uit je comfortzone, nog wat onwennig. Na een maand had ik mijn draai helemaal gevonden en ook met mijn onderzoek ging het stukken beter. In dit artikel laat ik zien waarom water zo belangrijk is in het Balinese Hindoeïsme.
Religie en water
In veel religies is water belangrijk. In het Christendom wordt men gedoopt en gezegend met water. In de Islam wast men zich met water, alvorens de moskee te betreden om te bidden en fungeert water als reinheid. Ook in het Jodendom wordt men gereinigd met water. Geheeld en gezuiverd worden, staan in deze religies centraal. Niet door het water an sich, maar vooral omdat het iets bovennatuurlijks heeft. Het is afkomstig van God of gezegend door een priester, of het komt van een heilige plaats.
In het Hindoeïsme is het net zo en staat heilig water voor zegening en zuivering. De natuur, en met name rivieren, spelen in deze religie een belangrijke rol. Denk aan de Ganges in India. Hindoes willen fysiek en spiritueel rein zijn en onreinheid vermijden. Daarvoor baden zij in rivieren en worden ze schoon, vrij van hun zonden en komen ze in contact met het heilige.
Tirta
Op Bali hebben ze geen Ganges en daarom bedenken ze andere manieren om zich verbonden te voelen met deze rivier. Op Bali noemen zij hun eigen heilige water tirta. Tirta is zó belangrijk voor de Balinese Hindoes dat hun religie ook wel Agama Tirtha genoemd wordt: de traditie van het water.
Met name in Balinees Hindoeïstische ceremonies speelt het water een belangrijke rol. Heilig water bevat iets goddelijks, het zuivert, zegent en houdt duivelse krachten weg. Het zuiveren staat centraal en komt bij ieder ritueel en ceremonie terug. Tirta wordt over beelden gesprenkeld, over personen en offers. Ook wordt het gebruikt bij de rites of passages, bij dagelijkse offers aan de goden en in de tempels, en voor het zegenen van mensen. Voornamelijk tijdens het bidden is het gebruik van heilig water onmisbaar. Zonder heilig water is een gebed of een zegening incompleet. Heilig water is de manier van God om tot hen te komen. Volgens de Balinezen zit de kracht van God in dit heilige water.
Pura Tirta Empul
Tirta kan uit de natuur worden gehaald, maar het kan ook gemaakt worden. Een belangrijke plek waar het heilige water in de natuur te vinden is, is de tempel Pura Tirta Empul, zo’n vijftien kilometer ten noorden van Ubud. Deze tempel beschikt over een aantal baden met water, afkomstig uit de grond van de heilige berg Gunung Agung (die recentelijk is uitgebarsten). Dit water wordt van nature gezien als heilig. De tempel is dan ook een populaire plek om je te ontdoen van je zonden door te baden en je te reinigen bij de zeventien fonteinen. Een week lang heb ik de tempel bezocht om te observeren hoe men gebruik maakt van het heilige water en welke rituelen daar bij horen.
Verschillende gradaties ‘water’
Een belangrijke informant vertelde mij dat niet al het water uit de natuur heilig is. De Balinese termen waarmee hij de verschillende soorten water onderscheidde zijn: yeh, air suci en tirta. Alleen al het feit dat de Balinezen verschillende termen hebben voor ‘water’, waar wij er maar één hebben, laat al zien dat het een belangrijke rol inneemt in hun religie. Yeh is het normale water. Dit heeft niets te maken met religie en is het water dat in het dagelijks leven gebruikt wordt om te drinken, te douchen en te koken. Wanneer de term sukla ter sprake komt, betreft het religieus water. Als water sukla is, is het puur en schoon en kan het gebruikt worden voor religieuze riten. Air suci is het pure, heilige water dat al kant en klaar in de natuur te vinden is. Dit vind je bijvoorbeeld bij de tempel Tanah Lot, waar zich onder de rots een heilige bron bevindt.
De Balinezen beschouwen regenwater, water uit de bergen, zeewater en rivierwater als air suci. Dit water is namelijk verbonden met de natuur en dus met de Goden, wat het water direct heilig maakt. Ook water dat in een tempel uit de put wordt gehaald, wordt hiertoe gerekend. Echter, air suci is niet hetzelfde als tirta. Samengevat: air suci is het heilige water dat al bestaat in de natuur en tirta is het heilige water dat door de mens wordt gemaakt.
Balinese priesters
In Bali bestaan meerdere soorten priesters. Een pemangku en een pedanda worden tot de belangrijkste priesters gerekend. De pemangku is een lage priester en kan uit alle kasten komen, behalve de hoogste kaste. Zij zijn vooral de bewakers van de tempels. Ze zorgen dat de tempel schoon blijft verzorgen de rituelen binnen de tempelmuren, verdelen de tirta onder de gelovigen en zorgen voor offers. Tijdens grote ceremonies zijn zij ook aanwezig om bijvoorbeeld de Balinezen te zegenen met heilig water.
De pedandas zijn de hoogste priesters en komen uit de Brahma kaste. Zij hebben een leidende rol wanneer het gaat om heilig water, zij zegenen de gelovigen en verzorgen de belangrijkste rites of passages. Tirta wordt door de pedanda vooral gebruikt om de gelovigen te zuiveren. Dit kan door alleen je hoofd te laten besprenkelen met heilig water, of door een hele wassing te ondergaan. Zelf heb ik ook deelgenomen aan een zuivering. De priester staat voor je, terwijl jij geknield zit. Hij sprenkelt het water eerst drie keer over je heen om negatieve krachten weg te spoelen. Daarna houd je je handen als een kuipje en drink je er drie keer van om je gedachten, ziel en geest te zuiveren. Vervolgens was je je gezicht driemaal voor fysieke zuivering van je hoofd, lijf en benen. Dit steeds drie keer doen, heeft te maken met de trimurti: de drie belangrijkste goden in het Hindoeïsme. Brahma, Visnu en Shiva.
Het maken van heilig water
Om dit te onderzoeken, ben ik langsgegaan bij meerdere pedanda’s. Zij zijn immers sleutelfiguren binnen het geloof en hebben daarnaast een belangrijke taak: het maken van het heilige water. De pemangku kan ook heilig water maken, maar dan is het minder effectief en het wordt gebruikt voor minder rituelen dan het heilige water van de pedanda. Dit ritueel, surya sevana, het maken van het heilige water, heb ik ook meerdere malen geobserveerd. ‘Normaal’ water wordt hierbij getransformeerd in het heilige tirta. Dit water kan dan gebruikt worden voor het zegenen van gelovigen uit alle kasten die hem bezoeken en gelovigen die hijzelf bezoekt. Het water wordt ook gebruikt voor het zegenen tijdens grote religieuze ceremonies en offers.
Het maken van heilig water start bij zonsopkomst. De priester neemt plaats op zijn heilige plaats bij zijn huis, vult een kom met water uit de kraan en begint met mediteren. Hij maakt contact met God door middel van gebeden en speciale mantra’s. Met behulp van bloemen die hij zegent, wierrook, een kandelaar, het luiden van een bel en veel verschillende rituelen, heeft hij na een uur het kraanwater getransformeerd tot tirta.
Waarom al deze moeite, vroegen kennissen met wie ik mijn onderzoek besprak. Water is toch water? Gewoon water werkt niet, vertelden mijn Balinese respondenten me. Het gebruik van heilig water in plaats van ‘normaal’ water zit verweven in het geloof. Zij geloven dat God in het water zit en het water dan werkt.
Creatieve interpretaties van tirta
De Balinezen gebruiken het heilige water ook zelf. Om zichzelf, hun familie en huis te zegenen. Maar ook als dank voor de goden, voor kleine familieceremonies, wanneer zij de hulp nodig hebben van een God en iedere dag wanneer zij bidden in hun eigen familietempel.
Hoewel de Balinezen mij vertelden dat tirta enkel door een pedanda gemaakt kan worden, laat hun gedrag wat anders zien. Wanneer men niet in de gelegenheid is om tirta van een priester te krijgen (geen tijd, de priester woont ver weg, enzovoorts), dan gebeurt er wat interessants. Op dat moment zijn de Balinezen zelf ook in staat om in een paar minuten een lichte vorm van heilig water te maken.
Hiervoor pakken ze water uit de kraan, uit een rivier, de zee, uit een put of waarvandaan dan ook. Het air suci dus. Zolang het maar sukla is, dus niet uit een verontreinigde sloot, uit het toilet of bij een riool. Ze houden een fragipani-bloem tussen hun vingers en cirkelen de bloem om het water heen. Ze zeggen een gebed, houden er wierook bij en gebruiken het daarna voor hun rituelen. Dit water is minder heilig dan wanneer het van een pedanda afkomstig is, maar deze manier is een alternatieve manier wanneer het heiligste tirta niet voorhanden is.
Ben je geïnteresseerd in een uitgebreidere versie van dit artikel? Stuur me dan een berichtje en ik stuur je mijn thesis (in het Engels) toe.
Afbeeldingen: Robin de Bont
