Een paar weken geleden ben ik begonnen les te geven aan een groepje jongens uit Eritrea. De jongens zijn al een maand of zes in Nederland, maar in de AZC’s waar ze verbleven hadden ze vrijwel geen Nederlandse taal of iets over Nederland geleerd. Alles was dus nog nieuw voor hen.
Zelf wist ik op mijn beurt erg weinig over Eritrea, maar was natuurlijk wel begonnen met van alles over het land en de cultuur te lezen. De jongens hadden deze mogelijkheid niet voor wat betreft de Nederlandse samenleving. Ik realiseerde me dat ik eigenlijk geen idee had over hoe zij tegen de Nederlandse samenleving aankijken. Omdat ik geen Tigrinya spreek en zij nauwelijks Engels of Nederlands, is de communicatie hierover, op z’n zachts gezegd, moeizaam.
In gedachten begon ik hun situatie te vergelijken met die van mezelf, toen ik me voorbereidde op mijn eerste veldwerk in Afrika. Het meest evidente verschil is natuurlijk dat ik vrijwillig op reis ging en zij noodgedwongen. Daarnaast had ik ook ruimschoots gelegenheid om me voor te bereiden op de voorspelde ‘culture shock’. Twee boeken die ik in dit kader las en die mij altijd zijn bijgebleven zijn de novelle “Return to Laughter” van Eleanor Smith Bowen (nom de plume van Laura Bohannan) en het hilarische veldwerkverslag van Nigel Barley, “The Innocent anthropologist”.
In beide boeken is het duidelijk dat niet de onderzoeker, maar de onderzochten uitmaakten wat de antropoloog moest leren.
Eleanor/Laura beschrijft haar eerste ervaringen met het leren van de taal. De dorpelingen vinden het heel belangrijk dat ze de namen van planten leert. Zijzelf heeft er de grootste moeite mee en ze heeft andere prioriteiten, maar er wordt haar geen keuze gelaten.
“… They smiled, but Kako ignored my question and turned firmly back to the leaves. Rather reluctantly I began to name them. With every word Kako became more dour. I spoke more loudly; my pronunciation couldn’t be that bad ……[…]…. These people are farmers: to them plants are as important and familiar as people. I found myself in a place where every plant, wild or cultivated, had a name and a use, and where every man, woman and child knew literary hundreds of plants. None of them could ever believe that I could not if I only would.”
Op de achterflap van het boekje van Barley is de volgende tekst te vinden:
“When Nigel Barley set up home among the Dowayo people in northern Cameroon, he knew how fieldwork should be conducted. Unfortunately, nobody had told the Dowayo”.
Ook in dit boek wordt keer op keer duidelijk, dat het de onderzochten zijn die de agenda bepalen. Dit in tegenstelling tot de vooronderstelling van de antropologen, die dachten dat ze zelf de regie in handen hadden.
Op het eerste gezicht lijkt de relatie tussen mij en mijn Eritrese leerlingen vergelijkbaar. Ik ben de ‘native’ die de agenda bepaalt, net zoals de Tiv en de Dowayo dat deden bij Bohannan en Barley. De vergelijking gaat echter maar voor een heel klein deel op, omdat de machtsverhoudingen anders liggen. Net als de bovengenoemde antropologen, behoor ik tot de dominante, machtige cultuur. Mijn leerlingen zijn in een heel andere positie dan de onderzoekers die zichzelf vrijwillig in een ondergeschikte positie plaatsten.
In de klas probeer ik daarom niet alleen de docent te zijn die bepaalt wat zij moeten leren, maar ook de onderzoeker die graag van hen wil leren. Er zijn veel dingen die ik van hen wil weten: wat zijn hun schoolervaringen? Hoe zien ze de rol van de docent? Hoe was hun leven in Eritrea? Wat hebben ze allemaal meegemaakt.?
Maar als het goed gaat, ben ik niet degene die uitmaakt wat ik ga leren. Ik hoop, dat zij, net als de Tiv en de Dowayo, zelf de regie in handen nemen en gaan bepalen wat ik over hen moet leren. Ik hoop hierover in een volgende column wat te kunnen vertellen.
Referenties:
Smith Bowen, Eleanor, Return to Laughter, 1954, New York, Harper and Brothers.
Barley, Nigel, The Innocent Anthropologist, 1983, British Museum Publications
Afbeelding: Beasts of burden at the market in Dekemhare, Eritrea van David Stanley op Wikimedia, licentie CC BY 2.0.
