Stereotiep idee: Wij, in het Westen, hebben ‘jeugd’ als ideaalbeeld. De ouderdom komt met gebreken. Oude mensen zijn een probleem. De vergrijzing maakt de zorg onbetaalbaar. Oudere werknemers zijn te duur en te vaak ziek. Kortom, ouderen zijn lastig, dom en zielig. Jongeren maken de dienst uit in de samenleving.
In andere werelddelen, bijvoorbeeld in Afrika, heeft men juist respect voor ouderen. Ouderen worden gerespecteerd vanwege hun wijsheid en levenservaring. Ze worden niet aan de kant gezet, maar iedereen luistert naar hun wijze raad.
In hoeverre klopt dit stereotype beeld? Een beetje wel, denk ik, zowel voor wat betreft Europa als voor Afrika. Aan het respect voor ouderen in Afrika zit echter ook een niet zo positief aspect. Tijdens antropologisch veldwerk in Zaïre werd ik daar plotseling met mijn neus bovenop gedrukt.
‘Voor je het weet maakt hij je ziek of krijg je een ongeluk!’
Samen met mijn veldassistent voerde ik een gesprek met een oudere vooraanstaande man in een bepaald dorp. Het gesprek verliep rustig, tot er plotseling een jongere man op ons groepje toe kwam lopen en tegen de oudere man begon te schreeuwen en te schelden. Hij was kennelijk ergens heel boos om.
Hoe reageerde de oude man? Hij keek alleen maar naar de jonge man, stond op en liep weg. Het was duidelijk dat mijn interview was afgelopen. Ik zei tegen mijn assistent iets als: ‘Nou, die jongeman was wel erg onbeschoft. Zo praat je toch niet tegen een oude man.’ ‘Nee,’ was zijn reactie, ‘voor je het weet maakt hij je ziek of krijg je een ongeluk!’
Dat was niet de reactie die ik verwacht had! Maar ik realiseerde me al snel dat ik met mijn ideeën over respect voor ouderen iets heel belangrijks over het hoofd gezien had: ouderen, zowel mannen als vrouwen, hebben macht. Zowel ‘gewone’ macht als ‘bovennatuurlijke’ macht: wie hen niet respecteert, is niet alleen onbeschoft, maar zal dat kennelijk ook bezuren.
