Afbeelding:© Miroslav Vajdić – 03-25-2012 – licentie: Attribution-ShareAlike op openphoto.net.
De afgelopen jaren is de wereld snel veranderd. Processen van globalisering en migratie hebben meer culturele diversiteit teweeg gebracht in alle aspecten van het leven: in de eigen buurt, op het werk of op school. Het leven in een dergelijke multiculturele omgeving betekent ook dat men meer te maken krijgt met culturele verschillen. Om hiermee om te gaan, ontwikkelen mensen meervoudige culturele identificaties*.
Eén van de grootste conflicten die hoogopgeleide zigeunervrouwen ervaren is een conflict tussen hoe ze zichzelf zien en hoe ze door anderen worden gezien, doordat ze niet worden erkend als zigeuner door de Spaanse gemeenschap.
In de zomer van 2012 deed ik twee maanden onderzoek in de hoofdstad van Andalusië, Sevilla. Ik bezocht hier de non-profit organisatie AMURADI/Fakali, een organisatie die zich inzet voor de ontwikkeling van de zigeunergemeenschap. Via deze organisatie kwam ik in contact met vier hogeropgeleide zigeunervrouwen in de leeftijd van 26 tot 30 jaar: Maria, Carmen, Tamara en Sandra. Door middel van diepte-interviews en participatory appraisal methoden was ik in staat te construeren op welke manier de meervoudige culturele identificaties van deze vrouwen soms leiden tot conflicten en hoe er hiermee wordt omgegaan.
Eén van de grootste conflicten die Sandra, Maria, Carmen en Tamara ervaren is een conflict tussen interne identificatie – hoe ze zichzelf zien – en externe identificatie – hoe ze door anderen worden gezien, doordat ze niet worden erkend als zigeuner door de Spaanse gemeenschap. Ze voelen zich verbonden met de zigeunercultuur ongeacht hun beroep, educatie en manier van leven en worden dan ook graag als zigeuner erkend. In werkelijkheid is dit echter niet altijd het geval. Ze geven aan zich onzichtbaar te voelen in de Spaanse samenleving. De Spaanse bevolking denkt nog vaak in stereotypen en vooroordelen over de Roma gemeenschap. Wanneer ze denken aan een zigeunervrouw, denken ze aan het meisje dat kleding koopt op de markt, haar haar in een knot draagt en leeft van een uitkering. Dit betekent dat wanneer ze vrouwen als Tamara, Sandra, Carmen en Maria ontmoeten – die hoogopgeleid zijn, werken in de publieke sfeer en die niet voldoen aan eerder genoemde stereotypen – ze ook niet worden erkend als zigeuners. Maria omschrijft dit conflict als volgt:
Het stoort me dat mensen ons niet identificeren als zigeuners. Dit betekent dat mensen zigeuners zien als donkere mensen met lange haren die Flamenco zingen en dansen. Dus wanneer ze zeggen dat je geen zigeuner bent, herinnert dit je eraan dat ze niet open minded zijn. Dat stoort me, want er zijn ook blonde zigeuners met blauwe ogen die geen Flamenco zingen. Mensen zien alleen het typische beeld van de armen en slecht gekleden, en dat is ergerlijk. Je wilt gewoon erkend worden als zigeuner.
Om om te gaan met dit conflict, zijn ze van mening dat ze zichzelf extra zichtbaar dienen te maken als hoogopgeleide zigeuners. Eén manier waarop ze dit doen, is via hun werk. Ze erkennen dat het belangrijk is zichzelf zichtbaar te maken om zo de stereotypen te veranderen. Dit is echter niet altijd even gemakkelijk voor ze. Ze ervaren het als heel vermoeiend om altijd hun zigeuner-zijn te benadrukken. In sommige gevallen verbergen ze het zelfs liever, om negatieve opmerkingen te voorkomen. Hoewel ze aan de ene kant voor de zigeuners op willen komen, zijn er aan de andere kant vaak momenten waarop ze de moed hier niet voor kunnen opbrengen.
Soms lijkt het alsof je elke keer dat je in een nieuwe groep terecht komt, een teken op je voorhoofd moet dragen waarop staat dat je zigeuner bent en soms wil ik gewoon niet praten over zigeuners. Ik vind het heerlijk om een zigeuner te zijn; het maakt me trots. Maar ik kan er niet de hele dag over praten (Tamara).
Een derde conflict ontstaat doordat er een frictie bestaat tussen verschillende culturele posities die deze vrouwen in hun leven innemen. Hierdoor dienen ze in beide situaties te wisselen van identificaties en zich op een andere manier te gedragen. Binnen de zigeunergemeenschap wordt van vrouwen verwacht dat ze afhankelijk, rustig en discreet zijn. Er wordt verwacht dat ze veel tijd besteden met hun familie en een bepaald schema en gewoontes volgen. Buiten de gemeenschap wordt er echter verwacht dat ze open en kritisch zijn, voor zichzelf denken, niet alleen thuis blijven zitten en vrij en onafhankelijk zijn.
In het openbaar moet je je op een bepaalde manier gedragen, en thuis weer op een andere manier. In het openbaar moet je niet stil of discreet zijn; in het openbaar ben je socialer, en meer open. Bij je familie ben je afhankelijker, terwijl je in het openbaar onafhankelijker bent. Het is een andere omgeving. Een openbare omgeving en een familiale omgeving (Maria).
De levens van deze vrouwen werden ingewikkelder toen ze besloten te gaan studeren. Naast de negatieve opmerkingen die ze vanuit de Spaanse gemeenschap ontvangen, krijgen ze soms ook te maken met negatieve opmerkingen vanuit de zigeunergemeenschap. Ze waren een van de eersten in hun familie die gingen studeren en niet iedereen steunde deze beslissing. Sandra geeft aan dat haar dagelijkse activiteiten veranderden. Ze had nieuwe verantwoordelijkheden en minder tijd voor haar familie en vrienden. Dit stuitte soms op onbegrip. Dit geldt ook voor het feit dat een aantal vrouwen op zichzelf ging wonen zonder getrouwd te zijn. Uit de verhalen blijkt dat ondanks dit onbegrip en de vervelende opmerkingen die ze soms kregen, de steun van hun ouders voor hen het allerbelangrijkste was. Zonder steun van de ouders had geen van deze vrouwen het gered. Laten we hopen dat meer ouders in de toekomst het belang van studeren gaan inzien voor hun kind, waardoor het aantal studerende zigeuners alsmaar kan blijven groeien!
Meervoudige culturele identificatie van hoogopgeleide Spaanse zigeunervrouwen in beeld:
*Meervoudige culturele identificaties betekent dat een deel van iemands persoonlijke identiteit beïnvloed is door de cultuur waarin men geboren en opgevoed is, en een ander gedeelte door de nieuwe cultuur waarin men woont.
De Spaanse zigeunergemeenschap is een voorbeeld van een culturele gemeenschap die zich bevindt in multiculturele omstandigheden. Er wonen naar schatting 700.000 tot 750.000 Roma-zigeuners in Spanje waarvan meer dan veertig procent in de provincie Andalusië. Hoewel de zigeunergemeenschap lange tijd een gesloten gemeenschap is geweest, begint ook deze te veranderen als gevolg van het globaliserings- en democratiseringsproces in Spanje. Deze verandering zorgt voor interne conflicten binnen zowel de zigeunergemeenschap als het individu. Het leidt tot vragen over de zigeuneridentiteit, het gevoel zigeuner te zijn en over zigeunervrouwen die steeds individualistischer worden.
Zigeunervrouwen zijn in de afgelopen jaren vaker buitenshuis gaan werken en gaan studeren. In 2011 had slechts 2,6 procent van de zigeunerbevolking een universitaire opleiding. Van deze hoger opgeleide zigeuners is 80 procent vrouw. Hoewel het nog steeds slechts een klein aantal is, is het aantal hoogopgeleide zigeuners in opkomst. Door het werken en studeren buitenshuis komen deze zigeunervrouwen vaker in aanraking met mensen die niet tot de eigen culturele groep behoren. De verschillen tussen de zigeunergemeenschap en de meerderheid van de samenleving, leiden soms tot conflicten met betrekking tot de culturele identiteit.
