Deze keer wil ik nog eens stilstaan bij het onderwerp van de vorige keer, interculturele communicatie, en wat voorbeelden bespreken van interculturele misverstanden. Bij interculturele communicatie kan er veel misgaan. Ook al ben je nog zo goed voorbereid en je bewust van mogelijke verschillen, er zijn altijd situaties die je net verkeerd beoordeelt.
Kleuterboertjes
Eerst wat voorbeelden uit Nederland. Een keer hoorde ik een Amerikaanse en een Franse collega van me met elkaar praten. Ze hadden het over ‘kleuterboertjes’. Ze begrepen elkaar prima, maar wij Nederlanders zaten er wat verbaasd bij. Toen wij uitlegden dat de juiste term ’keuterboertje’ is, zaten we echter met onze mond vol tanden. Want op hun vraag wat het woord ‘keuter’ eigenlijk betekende, moesten we helaas het antwoord schuldig blijven. Onze buitenlandse collega’s kwamen daarom tot de conclusie dat hun term ‘kleuterboertjes’ eigenlijk veel beter was.
In die tijd werkten wij, een groep Leidse onderzoekers, samen met een groep collega’s uit Frankrijk. Als antropologen waren we natuurlijk allemaal heel cultuur bewust. Wij Nederlanders wisten dat Fransen veel vaker handen geven dan wij gewoon zijn en de Fransen op hun beurt wisten dat wij Nederlanders niet zulke frequente handenschudders zijn. Bij een van de eerste ontmoetingen tussen de beide groepen ontstonden dan ook hilarische situaties met Nederlanders die voortdurend handen wilden geven en Fransen die dit juist niet deden.
Proefwerken
Jaren geleden werkte ik als docent maatschappijleer. Bij het onderdeel ‘communicatie en massamedia’ wilde ik mijn leerlingen bewust maken interculturele verschillen en was altijd opzoek naar leuke voorbeelden van miscommunicatie. Uit een paar oude proefwerken heb ik het volgende opgediept:
Enige jaren geleden voerde een bekende Nederlandse producent van zuivelproducten een grote reclamecampagne voor poedermelk in Koeweit. Overal in het land verschenen grote reclameborden met daarop van links naar rechts drie afbeeldingen: eerst een huilende baby, in het midden het zuivelproduct en rechts een lachende, tevreden kijkende baby. De campagne was allesbehalve een succes. Waarom?
Een Gambiaanse gitarist die al jaren in Groningen woont, wordt op een dag uitgenodigd om in Den Bosch te komen optreden. Op het station van Den Bosch neemt hij een taxi: “Ik moet naar de Willem II zaal”. De taxichauffeur knikt begrijpend en rijdt naar een buitenwijk van Den Bosch. “Hier is het Willem II centrum”. De gitarist gaat naar binnen en ontdekt dat hij is afgezet bij een asielzoekerscentrum.
Een van de vragen bij de eerste tekst was inderdaad waarom de reclamecampagne niet succesvol was en een van de vragen bij de tweede tekst was uit te leggen welke rol non-verbale communicatie speelde bij dit misverstand.
Congo
Tijdens mijn veldwerk in DR Congo werd mij meermalen gevraagd of het waar was, dat je in westerse landen niet zo maar op bezoek kan gaan bij een broer of zus, maar dat je zelfs met naaste familie eerst een afspraak moet maken, voordat je ‘mag’ komen. Ik zet ‘mag’ tussen aanhalingstekens, om te benadrukken dat ‘een afspraak maken’ voor hen kennelijk de connotatie had van ‘toestemming vragen’.
Ik probeerde duidelijk te maken, dat we in zo’n geval alleen maar een afspraak maken om een praktische reden. Het niet zo handig is om voor een dichte deur te komen te staan, omdat er niemand thuis is. Echt overtuigend was dit was dit voor hen niet. Dit kwam vooral doordat de context van ‘op bezoek gaan bij familie’ zo verschillend is tussen Congo en Nederland. Dat verschil was niet in een paar zinnen te overbruggen.
Afbeelding: “China Illustrata” door Athanasius Kircher. Athanasius Kircher, China illustrata, Kathmandu: Ratna Pustak Bhandar, 1979, herdruk van editie 1667 gepubliceerd door Johannes Jansson van Waesberg, Amsterdam, met een nieuwe introductie. Gelicenseerd in publieke domein via Wikimedia Commons.
