Of is het toch fijner om te geven?

In deze tijd van het jaar gaan je gedachten uit naar geschenken geven en ontvangen. In een dagblad dat ik lees, stond pas een column over het geven van cadeautjes door Sinterklaas. Dit werd beschreven als een voorbeeld van onbaatzuchtig geven. Het is Sinterklaas die geeft. De echte gever blijft buiten beeld. De gift is anoniem en ‘dus’ onbaatzuchtig.

Maar bestaat dat wel, onbaatzuchtig geven? Het beeld dat uit de antropologische literatuur naar voren komt, is dat de 100% onbaatzuchtige gift niet bestaat. De gever krijgt altijd iets terug, of hij dat nu wil of niet. In zijn beroemde artikel “Essai sur le Don” stelt Marcel Mauss dat er altijd een plicht is om te geven, te accepteren en om een gift terug te geven. Onbaatzuchtig kan dat misschien nog wel zijn, maar zeker niet vrijblijvend.

Bij het ontvangen van cadeautjes kun je je soms ongemakkelijk voelen. Je weet niet altijd wat er van je verwacht wordt. Bij een verjaardagscadeautje thuis, of binnen een groep vrienden is het makkelijk. Je pakt het uit en roept dat je er heel blij mee bent. Maar wat hoor je te doen in een meer publieke context en wat is in andere culturen gebruikelijk? Uitpakken? Of stil terzijde leggen en de gever later privé bedanken?

Intercultureel geven

In een boek over interculturele communicatie las ik een mooi voorbeeld over problemen die zich kunnen voordoen bij het onderwerp intercultureel geven.

In dat voorbeeld is er sprake van een Japanse studente in Amerika. Ze heeft weinig geld en een kleine studiebeurs. Wanneer ze op zichzelf gaat wonen, krijgt ze van haar (Amerikaanse) medestudenten wat meubels en huishoudelijke artikelen.

Aan de ene kant is ze er blij mee, maar de geschenken zijn voor haar beslist geen onverdeeld genoegen.

Ze voelt heel sterk de verplichting tot reciprociteit en gaat al snel over tot het geven van tegengiften. Giften die in de ogen van haar studiegenoten van veel grotere waarde zijn, dan wat ze zelf gegeven hebben. Zij voelen zich dus op hun beurt weer ongemakkelijk bij het aannemen van de tegengeschenken.

Staat de gever ‘hoger’ dan de ontvanger? Ja, want de ontvanger staat in een schuldrelatie ten opzichte van de gever. Door een tegengift kan de verhouding weer worden omgekeerd of ten minste geneutraliseerd. Volgens Mauss is dat neutraliseren in het algemeen niet de bedoeling, want dat zou het einde van de relatie tussen de twee partijen betekenen.

Do ut des

Het tegendeel van onbaatzuchtigheid doet zich voor bij offers aan goden. Hiervan wordt wel gezegd dat het dan gaat om ‘do ut des’, oftewel, wij geven aan de goden, opdat zij zich verplicht voelen ons te geven wat we nodig hebben.

Is er bij sinterklaas (en kerstgeschenken) sprake van onbaatzuchtig geven of niet? Op het eerste gezicht zou je zeggen van wel. Je krijgt cadeautjes van Sinterklaas of van de Kerstman en niemand geeft hen ooit cadeautjes terug. Wat hooi en een wortel voor het paard telt niet echt als tegengeschenk. Aan de andere kant zijn de gevers zijn weliswaar anoniem, maar het is wel de bedoeling dat iedereen iets krijgt. En bij voorkeur zijn de uitgewisselde geschenken min of meer van gelijke waarde.

Mana

Ook het begrip ‘mana’, afkomstig uit culturen in de stille oceaan is van belang in deze context. Hiermee wordt het idee aangegeven dat er altijd iets van de geest van de gever overgaat op de gift. Door iemand iets te geven, geef je zodoende ook altijd een deel van jezelf.

Dit brengt me op wat volgens mij sociaal gezien het belangrijkste is van geschenken geven. Onbaatzuchtig of niet, het zorgt ervoor dat relaties tussen mensen tot stand komen en blijven bestaan.

Afbeelding: JD Hancock op Flickr, onder Creative Commons licentie Attribution 2.0 Generic.