De landrechten van de Xokleng, een stam die in de 19e en 20e eeuw met geweld van hun grondgebied werd verdreven om plaats te maken voor Europese kolonisten, staan nu centraal in een historische rechtszaak in Brazilië. De hoorzitting van het Hooggerechtshof over deze zaak zou een precedent kunnen scheppen dat verstrekkende gevolgen heeft voor de inheemse volkeren in Brazilië.
De Xokleng werden op brute wijze vervolgd en verdreven door gewapende milities om plaats te maken voor Europese kolonisten. De zaak vandaag de dag draait om de afbakening van het inheemse gebied ‘Ibirama La Klãnõ’ in de staat Santa Catarina in het zuiden van Brazilië. Als ze winnen, kunnen de Xokleng terugkeren naar een aanzienlijk deel van hun voorouderlijk territorium.
Time Limit Trick
De officiële afbakening van het grondgebied is echter opgeschort na een rechtszaak die is aangespannen door niet-inheemse inwoners en een houtkapbedrijf dat in het gebied actief is. Ze beweren dat de Xokleng op 5 oktober 1988 – de datum waarop de Braziliaanse grondwet met betrekking tot landrechten van inheemse bevolking werd ondertekend – slechts in beperkte delen van het grondgebied leefden en daarom geen recht hebben op het grootste deel van hun oorspronkelijke land. Als dit argument – dat bekent staat als de ’time limit trick’ – slaagt, zou het eeuwenlange uitzettingen legitimeren die door inheemse volkeren in heel Brazilië worden ervaren.
Als het Braziliaanse Hooggerechtshof in het voordeel van de niet-inheemse inwoners en het houtkapbedrijf stemt, kan dit eveneens tot verwoestende gevolgen leiden voor veel andere inheemse volkeren en hun kansen om hun voorouderlijk grondgebied terug te vorderen. De rechtsgeldigheid van bestaande inheemse gebieden zou dan ook in het geding kunnen komen.
Brasílio Priprá, een prominente Xokleng-leider: “Als we in 1988 niet in een bepaald deel van het grondgebied woonden, betekent dit niet dat het ‘niemandsland’ was of dat we daar niet wilden zijn. De time limit trick versterkt het historische geweld dat tot op de dag van vandaag zijn sporen blijft achterlaten.”
Terugdraaien van de klok
President Bolsonaro probeert het recht op zelfbeschikking van inheemse inwoners in te perken, het grondgebied te verkopen aan houtkap- en mijnbouwbedrijven en laat de inheemse bevolking tegen hun wil assimileren.
Survival International, de wereldwijde beweging voor inheemse volkeren, is ongerust. “De geschiedenis van de Xokleng laat zien hoe absurd de time limit trick is: inheemse volkeren zijn al eeuwenlang van hun land verdreven, opgejaagd en vermoord in Brazilië. Zij die claimen dat het inheemse grondgebied op 5 oktober 1988 moet zijn bewoond door inheemse gemeenschappen om hun oorspronkelijke land op te eisen, ontkennen de koloniale geschiedenis en laten de genocide in de 21e eeuw voortduren,” aldus Fiona Watson van Survival International.
Afbeelding: Inheems protest, Brazilië, april 2018. “Door de straten rood te verven, laten we zien hoeveel bloed er al is vergoten tijdens de strijd voor het beschermen van inheemse grondgebieden” – Sônia Guajajara, woordvoerster voor APIB (Brazilian indigenous organization). © Marcelo Camargo/Agência Brasil.
